Dit woord een stukje over spelling | De fonetische vertyping

Op mijn telefoon typ ik veel, snel en slordig. Mijn appjes staan vol met vertypingen (‘ja is goes’), fouten (‘hier wordt ik zo moe van’), al te gortige interventies van autocorrect (‘nu achtendertig de tram’ in plaats van ‘nu wacht ik op de tram’) en berichten die alleen door de kenner te decoderen zijn (‘ik zap zo likken’). Daar zou ik niet snel een stukje over schrijven, want ze zijn het absolute tegenovergestelde van interessant. Bovendien zijn de misverstanden die ontstaan als autocorrect de regie in het gesprek overneemt al uitgebreid beschreven, en bevatten ze opvallend vaak het woord ‘hoer’. Dat oninteressante zit hem erin dat de fouten zo logisch en verklaarbaar zijn. Wie veel, snel en slordig typt, maakt nou eenmaal fouten. 

Er is echter één type fout dat me fascineert en dat ik de ‘fonetische vertyping’ heb gedoopt. Een paar voorbeelden: ‘mijn wifinaam woord dit’, ‘ik pauzeer, maak een foto’, ‘1000 in een maand geeft je een batch’, ‘dat is goed voor je inner piece’ en  ‘was dat deze app?’. Voor de goede orde, wat er had moeten staan is: ‘mijn wifinaam wordt dit’, ‘ik poseer, maak een foto’, ‘1000 in een maand geeft je een badge’, ‘dat is goed voor je inner peace’ en ‘was dat deze ep?’ (ep als afkorting van episode). Dit zijn niet gewoon vertypingen of autocorrectbemoeienis, daarvoor liggen de bedoelde woorden veel te ver af van de geschreven. En het zijn ook geen echte fouten, want er is niets in mij dat ‘pauzeren’ en ‘poseren’ of ‘piece’ en ‘peace’ door elkaar haalt. Nee, er gebeurt iets anders.

De fouten lijken op die van iemand die net leert schrijven. Bijna iedereen leert schrijven als ie zijn taal al heeft geleerd via luisteren en spreken. De woorden bestaan al, maar je hebt nog niet geleerd hoe je die op schrift zet. Het systeem daarvoor is simpel en tamelijk briljant: elke letter verwijst naar een klank en zo geef je klanken weer op papier. Geweldig. Pas daarna leer je dat het zo simpel nou ook weer niet is en blijkt er zoiets vreselijks te bestaan als spelling. Het is wel zo dat elke letter naar een klank verwijst, maar er zijn ook allerlei uitzonderingen en andere regels om rekening mee te houden. Ik weet nog mijn eigen ontzetting toen ik erachter kwam dat het ‘terug’ was en niet ‘trug’. Dat leek me nou echt volstrekt omslachtig. Waarom niet gewoon schrijven wat je hoort?¹

In de kern is dat precies wat er fout gaat in mijn ‘fonetische vertypingen’. Ik heb iets getypt wat heel erg klinkt als het woord dat ik bedoel: er is in mijn spraak geen verschil tussen bijvoorbeeld ‘piece’ en ‘peace’ en ook nauwelijks tussen ‘woord’ en ‘wordt’. Wie snel en slordig typt, heeft geen zin en tijd om dat te corrigeren naar de eigenlijke spelling. Toch is dat niet alles wat er gebeurt, want als ik gewoon was blijven steken bij ‘letter is klank’-systeem had ik ook ‘pies’ en ‘wort’ kunnen typen. Maar dat gebeurde niet. 

In plaats daarvan typte ik een ander, bestaand woord dat ongeveer net zo klinkt als het woord dat ik eigenlijk bedoel. En omdat ik graag overkom als iemand die weet waar ie het over heeft, gebruik ik daarvoor de technische term: het zijn homofonen. ‘Batch’ en ‘pauzeren’ zijn ook woorden, goed gespeld bovendien, en ze klinken voor de onoplettende typer (ik) verdacht veel als ‘badge’ en ‘poseren’. 

Dat er zoveel Engelse woorden tussen de voorbeelden zitten lijkt me dan ook geen toeval. Het Engels heeft veel meer homofonen dan het Nederlands. Ik presenteer u: sense, scents, cents en cense. En sowieso is het Engels berucht om het grote gat dat ze hebben tussen uitspraak en spelling. Vrijwel nooit kun je gewoon schrijven wat je hoort, er moeten altijd correcties gedaan worden, wat het risico op fouten veel groter maakt.²

Wat ik leuk vind aan deze categorie fouten is dat mijn slordige, afgeleide manier van typen  iets blootlegt over het proces van spelling: in mijn hoofd hoor ik het woord dat ik wil gebruiken >  ik typ hoe dat woord klinkt > mijn ingebouwde autocorrect zorgt dat het eruit ziet als een bestaand woord. Of dat woord ook het woord is dat ik bedoel, is een controle die ik bij een gebrek aan concentratie blijkbaar oversla. Of ik bij aandachtig typen die controle razendsnel wél uitvoer of dat het hele spellingproces dan anders werkt, weet ik niet. 

De fouten van de autocorrectie van mijn telefoon vind ik totaal oninteressant, zoals ik hoerboven al schreef (hierboven!), maar die van mijn eigen hoofd maken me altijd vrolijk. Een vraag waar ik mee blijf zitten is deze: zouden mijn fonetische vertypingen iets kunnen blootleggen over mijn uitspraak en accent? En: wat vindt Freud hier eigenlijk van? We zullen het nooit weten. Want iemand die al te lui is om zijn woorden goed te spellen, gaat hier zeker niet meer onderzoek naar doen. 

¹ Hoewel dit in de kern een prima kritiek is van de kleine Lotte, is er wel een antwoord op deze vraag. Zo wil je dat woorden die van elkaar afgeleid zijn hetzelfde worden geschreven (als het ‘landen’ is dan ook graag ‘land’ en niet ‘lant’), wil je recht doen aan de etymologie (je schrijft ‘douche’ en niet ‘doesj’ omdat het uit het Frans komt) en is het ook niet ideaal als mensen met verschillende accenten woorden verschillend zouden schrijven (de een ‘auto’, de ander ‘oto’). Dat maakt spellingshervormingen ook zo moeilijk, omdat al deze principes totaal niet met elkaar te verenigen zijn.

² Het Koreaans schijnt dan weer het andere uiterste te zijn: klank en teken zijn daar bijna perfect op elkaar afgesteld. Niet meer dan terecht dus dat er maarliefst twee nationale feestdagen zijn gewijd aan hun schrift, het Hangul. (Bron)