De kracht van hoezo

Hoezo lees je dit artikel? Hm? De kans dat je alleen na deze eerste zin al iets hebt gedacht als ‘ja hoor eens, jij zet dit online’ of ‘nou dan niet’ lijkt mij aanzienlijk. Hoezo reageer je zo defensief? Ik stel toch gewoon een vraag? Onzin natuurlijk. Een hoezo-vraag is niet gewoon een vraag. 

Er zit een wereld van verschil tussen ‘waarom’ en ‘hoezo’. Ik geef les aan een klas met een paar fervente hoezo-zeggers en zij hebben me doen inzien dat ‘hoezo’ en ‘waarom’ absoluut geen inwisselbare woorden zijn. Ze vragen dingen als ‘hoezo moeten we dit leren’ en ‘hoezo is dit boek zo dik’ in plaats van ‘waarom moeten we dit leren’, en ‘waarom is dit boek zo dik’. Die waarom-vragen kunnen oprecht zijn en kan ik beantwoorden met inhoudelijke redenen. Ik kan iets zeggen als ‘omdat het je helpt moeilijke teksten te begrijpen’ of ‘omdat alle stof van de bovenbouw erin staat’. De hoezo-vragen maken zo’n antwoord volstrekt onmogelijk. 

Dat komt omdat een hoezo-vraag geen echte vraag is. Hoezo is een verwijt. Iemand die een zin begint met ‘hoezo’ wil geen antwoord, maar zijn onvrede uiten. De reden dat het toch de vorm van een vraag heeft, is omdat de onvrede voorkomt uit onbegrip. De hoezo-zegger uit het bovengenoemde voorbeeld snapt niet waarom hij iets moet leren en wíl dat ook niet snappen, want hij heeft allang bepaald dat het onzin is. Hoezo is daarmee een soort aanvallende retorische vraag: een vraag waar de spreker geen antwoord op wil – hooguit excuses.

Reageren op een hoezo-vraag is lastig. Het is tricky om in te gaan op de sfeer die eromheen zit, want je gesprekspartner zal onvermijdelijk komen met ‘het is gewoon een vraag’. Je kunt dus eigenlijk niet anders dan de hoezo-vraag beantwoorden alsof het een waarom-vraag is. Een onzinnige exercitie, omdat je weet dat de ontvanger daar niet op zit te wachten. 

De impact van dit kleine woordje moet niet onderschat worden. Hoezo is een wapen dat zich kan meten met middelen als sarcasme en ironie. Het is krachtig in zijn ongrijpbaarheid, dodelijk in zijn onafwendbaarheid. ‘Hoezo’ is een in verontwaardiging gedrenkte beschuldiging, verpakt in een vraag. Hoezo wordt hier niet meer over geschreven?